Πρώτες σκέψεις για το οικοσύστημα του βιβλίου

Mε αφορμή την έναρξη λειτουργίας της πλατφόρμας fairead – το περιβάλλον της ανάγνωσης

Περικλής Δουβίτσας

[21 Ιανουαρίου 2016]

Θα εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε τον αναγνώστη ως απλό πελάτη ή θα δημιουργήσουμε μια διαφανή, ειλικρινή σχέση μαζί του, δίνοντας ελεύθερη πρόσβαση σε κείμενα, επιδιώκοντας να κάνουμε με κάθε τρόπο το βιβλίο φθηνότερο και καλύτερο, ενημερώνοντάς τον για τις δυσκολίες αλλά και τις «ευκολίες» μας, αλλά και προσπαθώντας (αποτελεσματικά) να φέρουμε την ανάγνωση στην καθημερινότητα όλο και περισσότερων Ελλήνων μέσα από νέες τεχνολογικές δομές και πιο άμεσες συνεργασίες με τις δημόσιες βιβλιοθήκες, τις λέσχες ανάγνωσης, τα βιβλιοπωλεία;

Θα συνεχίσουμε τη μέχρι τώρα πορεία στον χώρο του βιβλίου που οδηγεί στο κλείσιμο καλών εκδοτικών οίκων και βιβλιοπωλείων (φυσικά εδώ δεν ευθύνεται μόνο η διαρκής οικονομική κρίση της χώρας), στη μείωση της δυνατότητας ακόμα και για ανατυπώσεις πολύ καλών (και δημοφιλών) βιβλίων καθώς και στη συγκέντρωση της παραγωγής και της πώλησης σε λίγες, μεγάλες εταιρείες, οι οποίες –ακόμα και αν το θελήσουν– δε θα μπορέσουν ποτέ να καλύψουν όλη τη σημαντική βιβλιογραφία;

Η άποψή μου είναι ότι θα έπρεπε να προστατευθεί ενεργά το περιβάλλον της ανάγνωσης. Θα έπρεπε να διασφαλιστεί η διαθεσιμότητα της βασικής βιβλιογραφίας και, ταυτόχρονα, η όσο το δυνατόν πιο άμεση απόδοση των πνευματικών δικαιωμάτων στους δημιουργούς. Θα έπρεπε να μειωθεί δραστικά η τεχνική υποδομή κάθε μικρής εταιρείας στο ελάχιστο, προκειμένου να μειωθούν τα λειτουργικά της έξοδα. Θα έπρεπε να μοιραστεί το κόστος βασικών εργασιών (όπως παραγωγής, προώθησης, διανομής) σε περισσότερες εταιρείες ταυτόχρονα, ώστε να είναι για όλες μικρότερο. Και, κυρίως, θα έπρεπε να «συνεργαστούμε» με τους αναγνώστες: να τους δώσουμε εύκολη και άμεση πρόσβαση στα κείμενα, να τους φέρουμε πιο κοντά στον δημιουργό και να τους εξηγήσουμε πού και γιατί χρειαζόμαστε τη συνεισφορά τους. Είναι πολλά αυτά (και δύσκολα), αλλά ούτε και το βιβλίο είναι κάτι απλό που παράγεται χωρίς κόπο.

Το ζητούμενο για μένα είναι να βρεθούν εντός της αγοράς λύσεις, όσο το δυνατόν πιο απλές και άμεσες αλλά ταυτόχρονα δίκαιες για όλους – πρώτα απ’ όλα για τους δύο βασικούς πόλους του οικοσυστήματος αυτού: τον αναγνώστη και τον δημιουργό (συγγραφέα ή μεταφραστή). Λύσεις βιώσιμες και ρεαλιστικές που θα διευκολύνουν την απρόσκοπτη καθημερινή λειτουργία όλων των ενδιάμεσων δομών (εταιρειών ή ελεύθερων επαγγελματιών), η οποία είναι απαραίτητη για να μπορούν οι δύο βασικοί πόλοι να επικοινωνούν μέσω των βιβλίων. Οι λύσεις δε θα βρεθούν, κατά τη γνώμη μου, μέσα από τη συγκέντρωση σε λίγες, μεγάλες εταιρικές δομές, αλλά μέσα από τη δημιουργία μιας βασικής, σταθερής και όσο το δυνατόν πιο ουδέτερης υποδομής που θα επιτρέπει να υπάρχει και να διατηρείται η «βιοποικιλότητα» στο οικοσύστημα του βιβλίου, φιλοξενώντας άλλες –μικρές, μεσαίες ή και μεγάλες– δομές με τον τρόπο που εκείνες θέλουν.

Με άλλα λόγια: χρειάζεται οι αναγνώστες να μπορούν να διαβάζουν με καλύτερους όρους και όλοι οι υπόλοιποι να είναι σε θέση να ζουν από τη δουλειά τους – ή έστω να εισπράττουν όσα πραγματικά τους αναλογούν.

Φυσικά όλα αυτά δεν αφορούν άμεσα (τουλάχιστον μέχρι στιγμής) τις πολύ λίγες, μεγάλες εκδοτικές επιχειρήσεις που λειτουργούν σωστά στην Ελλάδα (δηλαδή με απόλυτη συνέπεια στα συμφωνηθέντα – πόσες είναι πλέον;) και που εύχομαι να εξακολουθήσουν να τα καταφέρνουν εξίσου καλά και στο μέλλον. Πριν από λίγους μήνες απαντώντας, για πολλοστή φορά, θετικά στην ερώτηση «και χρειάζεται δηλαδή να διασωθούν σώνει και καλά πολλοί μικροί ή μεσαίοι εκδότες;» και μη βλέποντας κάποια πρόταση στον ορίζοντα του χώρου μας, αποφάσισα να προτείνω κάτι ο ίδιος. Η σημερινή κατάσταση στον χώρο του βιβλίου ήταν, εδώ και πολλά χρόνια, αναμενόμενη για κάθε ανήσυχο επαγγελματία – «και πάλι καλά είμαστε, να λες…» (λέω, αλλά για πόσο ακόμα;).

Στόχος του εγχειρήματος που ονομάζουμε fairead είναι να προτείνει λύσεις με άμεση εφαρμογή και άμεσα αποτελέσματα, οι οποίες να αποδίδουν καλά και στο μέλλον. Όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά εκκινώντας από εδώ. (Είναι επείγον και απολύτως εφικτό να γίνουν στη χώρα μας άμεσα κάποιες βελτιώσεις σχετικά με το βιβλίο.) Δεν πρόκειται ούτε για συνεταιρισμό ή σωματείο ούτε για μη κερδοσκοπική κίνηση ανήσυχων διανοουμένων ή επαγγελματιών του χώρου.

Στον πυρήνα του fairead υπάρχει μια πολύ απλή, μικρή και παραγωγική δομή: ο υπογράφων και ο συγγραφέας Μάρκος Κρητικός – δύο συνέταιροι με κοινές ανησυχίες και με «αφελή» (;) προσήλωση σε κάποιες βασικές αξίες. Όσον αφορά εμένα, τα μέχρι στιγμής δωδεκάμισι επιτυχημένα χρόνια ελληνικότατης δημιουργικής ταλαιπωρίας στη θέση του «εκδότη καλών βιβλίων, που όμως πουλάνε σχετικά λίγο» (και, χωρίς την «ταλαιπωρία», εύχομαι να είναι πολλά ακόμα τα χρόνια μου σε αυτή τη θέση), αλλά και η επιμονή στο ότι μπορούμε και πρέπει να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα με έχουν οδηγήσει τα τελευταία τρία χρόνια στο να συμμετέχω ενεργά, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, σε συζητήσεις και προτάσεις λύσεων – γιατί το «πρόβλημα» του χώρου μας είναι παγκόσμιο, μόνο που στην Ελλάδα το ζούμε σήμερα πιο καθαρά, έντονα και άμεσα. Όσον αφορά τον συνεργάτη μου Μάρκο (βιβλιοφάγο και πρόσφατα συγγραφέα δύο μυθιστορημάτων, που δεν πήγαν καθόλου άσχημα σε πωλήσεις, πολύ σύντομα δε και ενός τρίτου), μου ζήτησε στο τέλος του 2014 συμβουλές για να ανοίξει ένα καλό μικρό βιβλιοπωλείο. Τελικά του απάντησα με μια πρόταση συνεργασίας σε κάτι που –ίσως– έχει εξίσου πολύ ενδιαφέρον και που μάλλον μπορεί να αποτελέσει (τουλάχιστον) τον καταλύτη, ώστε να αλλάξουν κάποια πράγματα στον χώρο μας προς το καλύτερο.

♦

Για κάθε βιβλίο που τελικά θα πουλήσουμε online, θα νοιαστούμε εμπράκτως για την επιβίωση του μικρού καλού βιβλιοπωλείου (δηλαδή θα το κάνουμε συμμέτοχο στα κέρδη), του μικρού και μεσαίου εκδότη (θα δημιουργήσουμε τις συνθήκες για να μπορέσει να λειτουργεί αποτελεσματικότερα, οικονομικότερα και με μεγαλύτερη εμβέλεια), του δραστήριου και ειλικρινούς δημιουργού (θα του δώσουμε αμεσότερη πρόσβαση στην αγορά όταν τη χρειάζεται και περισσότερες δυνατότητες να φτάσει στο κοινό του, όπου κι αν είναι αυτό).

Βασικός παρονομαστής στα παραπάνω θα είναι η βιωσιμότητα των υπηρεσιών, των εργαλείων κτλ. και η δίκαια αντιμετώπιση όλων των συντελεστών. Θα προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε το πλαίσιο για ένα fair trade στον χώρο της ανάγνωσης. Όντως, δεν είναι καθόλου απλό. Το εγχείρημα αυτό θα γίνει βιώσιμο μόνο μέσα από τη μεγάλη συμμετοχή αναγνωστών, δημιουργών και με την ειλικρινή συνεργασία πολλών ενδιάμεσων δομών.

Η συμμετοχή στο fairead.net θα γίνεται με τον τρόπο και στον βαθμό που χρειάζεται ο καθένας. Πρόθεσή μας είναι η πλατφόρμα να ενσωματωθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις υπάρχουσες δομές (μικρές και μεγάλες) – δηλαδή να λειτουργήσει συνεκτικά, υποστηρικτικά και όχι ανταγωνιστικά ή με τη διάθεση αντικατάστασής τους.

♦

Για όλα, ανεξαιρέτως, τα παραπάνω: οφείλω ένα τεράστιο ευχαριστώ στη σύντροφό μου. Ευχαριστώ επίσης τους συνεργάτες που στάθηκαν επίμονα όρθιοι δίπλα μου και δίπλα στη Νεφέλη όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης. Σε όλους εύχομαι να είμαστε «καλοτάξιδοι», συνεχίζοντας και στα παλιά και στα νέα.